سابقه تاریخی دارگان :

وجود اماکنی چون گاونان ، آدرگان ، دارگان و گرکن که نام آنها ریشه در زبان پهلوی و ایران باستان دارد ، اثباتی است بر وجود حیات و اهمیت آن در این منطقه و تاریخ طولانی این مناطق ، حتی تا قبل از اسلام می باشد . اما به دلیل عدم اطلاعات و اسناد کافی در شناخت نوع ، کیفیت و چگونگی آن ابهاماتی وجود دارد .

در مورد سابقه تاریخی دارگان قبل از صفویه اطلاعات و مدارک معتبر وجود ندارد ، تنها می توان گفت که این روستا ، قبل از دوران صفویه هم وجود داشته ، اما از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است . در اواخر دوره صفویه با حمله افغانها به اصفهان و سقوط دولت صفوی ، افغانها بر اصفهان و نواحی مجاور آن حاکم شدند و مردم اصفهان را مورد تهاجمات وحشیانه خود قرار دادند . بیشترین ظلم و ستم افغانها متوجه سادات اصفهان شد و عده ای از آنها به قتل رسیدند و عده ای نیز در نقاط مختلف اطراف اصفهان پراکنده شدند و در مناطق امن ساکن گردیدند .

گروهی از سادات اصفهان که به دنبال محلی امن برای زندگی بودند به لنجان آمدند و در روستاهای مختلف پراکنده شدند ، از جمله گروهی نیز به دارگان وارد شدند و چون این محل پوشیده از درختان مختلف بود و دارای امنیت کافی و آب و هوای مناسب بود را برای سکونت انتخاب کردند و در اینجا ساکن شدند ، از آن پس به این محل « دارجان سادات » گفتند . پس می توان گفت که آغاز زندگی به شکل امروزی در این روستا همزمان است با ورود سادات به این محل که از آن به بعد ، بر اهمیت این روستا افزوده شد .

3-8 دارگان در کتب و اسناد تاریخی :

1- محمد مهدی بن محمدرضا الاصفهانی در کتاب نصف جهان فی تعریف الاصفهان که در زمان ناصرالدین شاه قاجار نوشته است ، در ذکر بلوکات اصفهان ، لنجان را بلوک هشتم اصفهان دانسته و آن را به پنج قسمت تقسیم می کند و در این باره چنین می نویسید :

« قسمت اول را لنج . النج می گویند . دوم : گرکن ، سیم : اشترجان که در دو طرف رود است و آبادیهای معتبر آن اشترجان ، قلعه سر شیر ، فودان ، دارجان ، پیربکران ، آدرجان و کرکون است . »

2- در متن طومار شیخ بهایی که در زمان شاه عباس یکم تدوین شده است از دارگان و میزان سهم آب آن نام برده شده است .

3- علامه دهخدا در لغت نامه خود ، درباره دارگان چنین نوشته است :

« دارگان دهی است از دهستان گرکن بخش فلاورجان شهرستان اصفهان که در 17 هزار گزی جنوب فلاورجان واقع و متصل به راه لج به کرفشان و محلی است جلگه معتدل ، دارای 1203 تن سکنه ، آب آن از زاینده رود و محصول آن غلات ، برنج ، صیفی و شغل اهالی زارعت است ، راه فرعی دارد . » [1]

 4- در یک سند معتبر مربوط به دوره قاجاریه که به دستور نجف قلی بیک ناظر تنظیم شده ، شرح املاک او در آن آورده شده و در قسمتی از این سند ، نام « دارجان » که او مالک 2 دانگ آن بوده ، برده شده است . این سند که در حدود 200 سال پیش و بر روی پوست آهو نوشته شده ، در حال حاضر در منزل حاج ثانی بیک ( حاجی خان ) نگهداری می شود .

5- در کتاب فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی از دارگان به نام « دارگون لنجان » نام برده شده است .

6- در جلد 71 فرهنگ جغرافیایی آبادیهای ایران در مورد دارگان چنین آمده است :

« دارگان از دهستان گرکن ، بخش مرکزی ، شهرستان لنجان ، استان اصفهان ، دشتی ، معتدل خشک ، در 29 کیلومتری جنوب باختری اصفهان و 14 کیلومتری جنوب جاده آسفالته اصفهان – فلاورجان -زاینده رود از باخترآبادی می گذرد . کوه موسی در شمال خاوری و کوه قلعه بزی در جنوب باخترآبادی است . دارای صندوق پست ، دبستان ، انجمن ده ، حمام ، فروشگاه مواد نفتی ، 2 مسجد ، زیارتگاهی به نام امامزاده سید اسداله ، یک غسالخانه و 2 آسیاب موتوری است . مردم وابسته به شرکت تعاونی روستایی فخرآباد می باشند » . [2]

3-9 جمال آباد :

سابقاً در نزدیکی دارگان محلی مسکونی وجود داشته به نام « جمال آباد » که هم اکنون نیز قسمتی از اراضی کشاورزی به همین نام معروف است .

روستاها و مکانهایی که آخر آنها « آباد » بکار رفته سابقه تاریخی زیاد ندارند و حداکثر مربوط می شوند به دوره قاجاریه که به کار بردن کلمه آباد در آخر بعضی اسامی رواج گرفت . جمال آباد در گذشته منطقه ای مسکونی بوده و در محلی که امروزه برزه جمال آباد و باغ دراز گفته می شود قرار داشته است . جمال آباد دارای جمعیت و امکانات لازم جهت زندگی بوده و کاملاً مستقل از دارگان قرار داشته ولی به دلایلی که هنوز هم کاملاً مشخص نیست ، سکونت در این محل از بین رفته و تمام مناطق مسکونی آن به زمینهای کشاورزی تبدیل شد .

از جمله نشانه هایی که دال بر مسکونی بودن جمال آباد است ، یکی حمام عمومی این محل بوده که در باغ دراز فعلی قرار داشته و بعضی از سالخوردگان روستا ، خرابه های آن را به یاد دارند . مورد دیگر اشیایی است که به هنگام شهم زدن زمینهای کشاورزی گهگاه از زیر خاک بیرون می آید ، از جمله شیشه های رنگی ، کوزه های شکسته و تکه های تنور .

از جمله نشانه های دیگر در مسکونی بودن جمال آباد ، وجود یک کوره آجر پزی در کنار ورودی روستا بوده که امروزه خرابه های آن باقی است . همچنین آثار قبرستانی در نزدیکی مرغداری کرفشان دیده می شود ، که عده ای معتقدند ، این قبرستان مردمان روستای جمال آباد بوده که امروزه به صورت متروکه در آمده است . البته قبرهای این قبرستان بدون نام و تاریخ فوت هستند و به درستی نمی توان سال دفن مردگان آن را بیان کرد .

بنا به دلایلی که هنوز کاملاً مشخص نیست ساکنان جمال آباد ، محل زندگی خود را ترک کرده و به دارگان یا نقاط دیگر مهاجرت کرده اند و به نظر می رسد این اتفاق حدود 150 سال پیش رخ داده باشد .

دلایل از بین رفتن سکونت در جمال آباد :

1- نا امنی و غارت اموال مردم توسط یاغیان و زاهزنان آن دوران و در نتیجه حرکت مردم جمال آباد به محل امن تری برای زندگی و احتمالاً چون  دارگان محل امنی محسوب می شده ، آنها دارگان را برای زندگی انتخاب کرده اند . از جمله یاغیان معروف اواخر قاجاریه ، جعفرقلی چرمهینی ، رضا جوزونی و علینقی چی بودند که با غارت اموال مردم و باجگیری از مسافران در منطقه لنجانات برای خود حکومت میکردند . پس از تاجگذاری احمدشاه به دستور او همه یاغیان دستگیر شدند و در سال 1337 ه . ق سران آنها به دار آویخته شدند .

2- به دلیل دوم ، وجود زاینده رود و دسترسی به آب و سهولت در کشاورزی بود .

3- دلیل دیگر وجود امامزاده سید اسداله و سید فخرالدین در دارگان بوده که شاید این مکان مقدس عاملی در جذب جمعیت بوده است . عواملی دیگر نیز ممکن است در این زمینه دخیل باشند که فعلاً بر ما پوشیده است .